مناسبت حکم و موضوعمناسبت حکم و موضوع، روابط و مناسبت‌های موجود میان موضوع و حکم آن به نظر عرف می باشد. ۱ - تعریفمناسبت حکم و موضوع، به معنای مناطها، روابط و مناسبت‌هایی است که در دید عرف میان یک حکم و موضوع آن وجود دارد. این مناسبت‌ها در گذار زندگی، میان جامعه‌ای خاص در ذهن اهل عرف رسوخ کرده است، به گونه‌ای که به عنوان یک دلیل شرعی لفظی گاهی سبب تخصیص ، و گاهی سبب تعمیم حکم می‌گردد؛ به بیان دیگر، این مناسبت‌ها هنگام شنیدن دلیل ، باعث انسباق تخصیص یا تعمیم آن می‌شود، و این انسباق، حجت است، زیرا سبب انعقاد ظهور برای دلیل می‌شود و هر ظهوری نیز حجت است. ۲ - توضیحگاهی حکم به موضوعی تعلق می‌گیرد که مدلول آن عام و فراگیر است، اما عرف به این دلیلی که میان حکم و عمومیت موضوع سازگاری نیست، آن حکم را بر بعضی از مصادیق آن ثابت می‌نماید و حکم را تخصیص می‌زند، مانند این که در دلیل شرعی گفته شود: «اغسل ثوبک اذا اصابه الدم»، که عرف از آن، شستن خون با آب را می‌فهمد، هر چند از نظر لغوی ، « غَسل » به معنای شستن با هر مایعی است. و گاهی حکم به موضوعی خاص تعلق می‌گیرد، اما عرف از آن مفهومی عام می‌گیرد و حکم را تعمیم می‌دهد، مانند آن که مولا در مورد مشک آبی که نجاست در آن افتاده، بگوید: «لا تتوضا منها و لا تشرب»، که عرف این حکم را تعمیم می‌دهد و آن را در مورد هر ظرف آبی که نجاست در آن بیفتد جاری می‌داند. [۲]
الرسائل، خمینی، روح الله، جزء ۲، ص۳۷.
[۳]
خمینی، روح الله، الرسائل، جزء ۲، ص۱۰۵.
[۵]
کتاب‌شناسی اصول فقه شیعه، مهریزی، مهدی، ص۳۳.
[۶]
کتاب‌شناسی اصول فقه شیعه، مهریزی، مهدی، ص۳۶.
[۸]
الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی، ایروانی، باقر، ج۴، ص۸۴.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۸۰۰، برگرفته از مقاله «مناسبت حکم و موضوع». |